Sahil Kalesi ve içindeki yaklaşık beş asırlık iki camiide o eşsiz yapılardan. Osmanlı mimarisinin en net örneklerinden olan eserler, dönemin zanaatkarlığını gözler önüne seriyor. Asırlardır görkemini koruyan tarihi yapılar, geçmişe dair önemli izler taşıyor. Sahil Kalesi, İskenderpaşa ve Kadı Mahmut Camii. Tek bölgede toplanan nadide eserler ilk günkü ihtişamıyla ayakta. Van Gölü kenarında eşsiz manzarasıyla bilinen Sahil Kalesi, Bitlis'in simgelerini barındırıyor. Kanuni Sultan Süleyman'ın İran seferi dönüşünde mimar Sinan'a talimat vermesiyle inşa edildi. Çevresi 3000 adım olacak şekilde hazırlanan kale dörtgen biçiminde. İçinde bir iç kalesi bulunan yapı, iki giriş kapısı ve 13 burçtan oluşuyor. Gölden gelen saldırılara karşı inşa edilen Sahil Kalesi içerisinde, Evliya Çelebi'nin seyahatnamesine göre 350 ev ve 20 dükkanda bulunuyordu.
İskender Paşa Cami
Mimar Sinan'ın bir şaheseri daha kale içinde bulunuyor. İskenderpaşa Camii, Osmanlı'nın Ahlat'taki ilk cami. 1584 yılında İskenderpaşa tarafından yaptırıldı. Selçuklu'dan Osmanlı'ya İslam mimarisi özelliklerini taşıyan İskenderpaşa Camii, hala ayakta ve ibadete açık. Tek minareli yapının ana mekanı, bir, son cemaat yeri ise üç kubbeyle örtülü. Camii hem tarihsel değeri hem de mimari sade zarafeti ile dikkat çekiyor. Yaklaşık 600 kişi kapasiteli cami, Ahlat taşından yapılmış olması sayesinde yazın serin, kışın ise sıcak oluyor.
Kadı Mahmut Cami
Kadı Mahmut Camii ise, kare planlı camii, sade bir tarzda 1597 yılında inşa edildi. Kadı Mahmut tarafından yapılan cami, İskenderpaşa Camii'nin karşısında yer alıyor. Ana kapı ve mihrap çevresindeki geometrik motifli süslemeler, Ahlat'ın yerel mimari geleneğini yansıtıyor. Camiinin taş işçiliği, dönemin estetik anlayışını ve zanaatkarlığını da gözler önüne seriyor. Camii, Osmanlı'nın zengin tarihini ve kültürel çeşitliliğini kanıtlar nitelikte. Sahil Kalesi’nin Osmanlı tarihine dair önemli izler taşıdığını altını çizen Bitlis Eren Üniversitesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mehmet Demirtaş, “Şöyle düşünün bir kale içerisinde iki tane cami var. Bu da kalenin içerisindeki yerleşim, yerleşimin yoğunluğunu gösteriyor. Yani demek ki çok sayıda insan yaşıyordu ki, ya da devlet görevlisi yaşıyordu ki iki tane camiye ihtiyaç duyulmuştur” dedi.
